De ondraaglijke feiten

In De Groene Amsterdammer van 9 juni staat een interview van Joost de Vries met Laurent Binet. Het gaat vooral over HHhH, de roman van Binet die geen roman wil zijn maar het toch is. Daarnaast levert Binet uitvoerig kritiek op De welwillenden van Jonathan Littell. De nazi's in de roman van Littell zijn geen kinderen van de negentiende en twintigste eeuw, betoogt Binet, maar `postmoderne nihilisten'. Max Aue, de hoofdpersoon, is al helemaal geen representatieve nazi. Want de nazi's waren, aldus Binet, `voor het merendeel geen nihilisten, maar juist believers, fanatiekelingen die het verstand uitdraaiden en domweg deden wat van hen verlangd werd omdat het een gedeeld ideaal diende.'

            Max Aue is inderdaad geen doorsnee-mens, zelfs geen doorsnee-nazi. Wat dat laatste betreft: ik meen te hebben begrepen dat zich onder de nazi's allerlei types bevonden: kille carrièremakers, machtswellustelingen, sadisten, saaie ambtenaren, hysterici, opportunisten, gefrustreerde mislukkelingen, onnozele halzen, en ook weer combinaties daarvan. Littell zelf heeft in Het droge en het vochtige geprobeerd de fascistische persoonlijkheidsstructuur te doorgronden: een interessant boekje, maar vooral omdat het enig licht werpt op de weerzinwekkende Léon Degrelle.

            In De Welwillenden zie je Max Aue veranderen. Aanvankelijk is hij tamelijk overtuigd van de juistheid van de nazistische denkbeelden. Hij is niet opportunistisch en schrijft waarheidsgetrouwe rapporten, ook al weet hij dat die bij zijn superieuren niet in goede aarde zullen vallen. Voor straf wordt hij zelfs naar Stalingrad gestuurd. Maar in de loop van het boek kan de lezer zien wat geweld -- geweld zien, zelf geweld plegen -- met iemand doet. Aan het eind van de oorlog deinst Aue nergens meer voor terug.

            De welwillenden begint met een `Toccata': we zitten in de jaren zeventig en Max Aue, die onder een andere naam een nieuw leven heeft opgebouwd, blikt terug. Het is het verhaal van een cynische, kwaadaardige man op leeftijd. Ik heb weleens het idee dat de Toccata nogal wat lezers het zicht op de rest van de roman heeft ontnomen. Misschien geldt dat ook voor Laurent Binet?